Aπό τον Michaelangelo Αναστασίου
«Η λέξη αγαπώ», έλεγε η γιαγιά, «αρχίζει από το άλφα και τελειώνει στο ωμέγα». Κάτι ήξερε η γιαγιά, φιλοσοφώντας εντός της μουντής μήτρας της καθημερινότητας.
Εκ πρώτης—και επιφανειακής—αξιολόγησης, η ρήση της γιαγιάς παραπέμπει στην πλέον κοινότοπη, εξαντλημένη και κορεσμένη αντίληψη που επικρατεί καθολικά: ότι, δηλαδή, η αγάπη συνιστά τον ιστό της ανθρώπινης ύπαρξης. Επομένως, η έννοια της λέξης χαράζεται στη συλλογική φαντασία ως ένας απόλυτα ιδανικός προορισμός—όλοι θέλουμε «αγάπη» και στην «αγάπη» θα ολοκληρωθούμε, αφού η «αγάπη» συνιστά την πληρότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και κατ’ επέκταση του πιθανού εαυτού μας.
Και η αλήθεια είναι πως όντως η «αγάπη» λειτουργεί με ακριβώς αυτόν τον τρόπο. Θα μπορούσε όμως αυτή η λογική να επιφέρει εξαιρετικά δυσμενείς συνέπειες στον άνθρωπο; Στο παρόν κείμενο θέλω να υποβάλω σε κριτική το σκεπτικό που διατύπωσα πιο πάνω, με σκοπό να αποκαλύψω τις δυσλειτουργικές διαστάσεις τις «αγάπης».
Η αφετηρία μας είναι μία πρόσφατη συζήτηση που είχα με μία φίλη μου, όπου καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η ερωτική αγάπη, ως επί το πλείστον, αποκτά μία διάσταση εξάρτησης και εθισμού, τα αποτελέσματα της οποίας πολλές φορές μπορούν να επιφέρουν συνέπειες ανάλογες με αυτές των «παραδοσιακών» εθισμών, π.χ. ναρκωτικά, τσιγάρο, ποτό, τζόγος κτλ. Ας το πούμε ευθέως: η αγάπη μπορεί να σου γ***σει την ψυχολογία και την ζωή σου, πόσο μάλλον όταν ο «έρωτάς» σου προβαίνει σε συμπεριφορές κακοποίησης, είτε μιλάμε για φυσική, ψυχολογική ή οικονομική κακοποίηση. Τα ζήσαμε όλοι, αν όχι προσωπικά, σίγουρα μέσα από τις εμπειρίες των άλλων. Δηλαδή, ο εθισμός σε ένα άλλο άτομο μπορεί να πάρει τόσο μεγάλη διάσταση που, ως αποτέλεσμα, ο ερωτευμένος αδυνατεί να απεξαρτηθεί από το άλλο άτομο, έστω και εάν υποφέρει—καμία διαφορά, δηλαδή, από ό,τι γίνεται με τις «παραδοσιακές» καταχρήσεις. Πώς εξηγείται τότε αυτή η δυσλειτουργική συμπεριφορά;
Ο αείμνηστος θεωρητικός Ζακ Λακάν θεωρούσε ότι η ανθρώπινη συνείδηση χαρακτηρίζεται από μία ουσιαστική έλλειψη, η οποία εκφράζεται σαν πόθος. Ο πόθος πηγάζει εξολοκλήρου από αυτήν την ουσιαστική έλλειψη, δηλαδή, από αυτό που δεν μπορούμε ποτέ να έχουμε: απόλυτη ικανοποίηση και πληρότητα ως άνθρωποι. Συνεπώς, ο πόθος είναι αυτό που δίνει στον άνθρωπο την ώθηση για οποιοδήποτε στόχο που μπορεί να οδηγήσει σε μερική ικανοποίηση: πόθος για οικονομική ευημερία, πόθος για καλύτερο κορμί, πόθος για σεξ, πόθος για αγάπη, και ούτω καθεξής. Χτίζοντας πάνω σε αυτή την λογική, προτείνω το εξής θεώρημα: η ψυχολογική εξάρτηση προκύπτει όταν ένας από τους πόθους μας, για οποιοδήποτε λόγο, αρχίζει να λειτουργά στην (υπό)συνείδησή μας ως υποκατάστατο της ολότητας μας. Γίνεται, δηλαδή, το άλφα και το ωμέγα της ύπαρξής μας. Σε μία προηγούμενη ανάρτηση διατύπωσα το θεώρημα πως, ο έρωτας συνιστά μία διαδικασία όπου το άλλο άτομο σταδιακά διεισδύει όλο και περισσότερο στη συνείδησή μας: το ταυτίζουμε με την επιβεβαίωση, τη στοργή, το σεξ, το σπίτι μας, τη διασκέδασή μας, την ασφάλειά μας κτλ. Η αρρωστημένη πτυχή του έρωτα βρίσκεται ένα σκαλί πιο πάνω, όπου το αντικείμενο του έρωτα παρουσιάζεται ως η ολότητα της ύπαρξης μας, διεισδύει, δηλαδή, εξουσιαστικά την συνείδηση μας. Εξού και οι συνήθεις χαριτωμένες εκφράσεις, όπως «είσαι τα πάντα για μένα», «είσαι το άλλο μου μισό» κτλ.
Πολύ σημαντικό είναι να τονίσουμε πως αυτές οι εκφράσεις, που αντικατοπτρίζουν πιο γενικές αντιλήψεις, παρουσιάζονται ως εντελώς αβλαβείς και ακίνδυνες, ενώ στην ουσία αποκρύβουν την σκοτεινή πτυχή του έρωτα που πολλές φορές «νομιμοποιεί» την εξάρτηση και ακόμη και την καταπίεση και την κακοποίηση του ατόμου. Αναρωτιέται κανείς εάν ο όρος «αγάπη» εν τέλει λειτουργεί, εν μέρει τουλάχιστον, ως ευφημισμός για την «εξάρτηση» και την «κατάχρηση». Όπως συναφώς δηλώνει κι ένα γνωστό τραγούδι του συρμού... Keep bleeding love.
Κοινωνιολογία στον Δρόμο - Street Sociology
«Η λέξη αγαπώ», έλεγε η γιαγιά, «αρχίζει από το άλφα και τελειώνει στο ωμέγα». Κάτι ήξερε η γιαγιά, φιλοσοφώντας εντός της μουντής μήτρας της καθημερινότητας.
Εκ πρώτης—και επιφανειακής—αξιολόγησης, η ρήση της γιαγιάς παραπέμπει στην πλέον κοινότοπη, εξαντλημένη και κορεσμένη αντίληψη που επικρατεί καθολικά: ότι, δηλαδή, η αγάπη συνιστά τον ιστό της ανθρώπινης ύπαρξης. Επομένως, η έννοια της λέξης χαράζεται στη συλλογική φαντασία ως ένας απόλυτα ιδανικός προορισμός—όλοι θέλουμε «αγάπη» και στην «αγάπη» θα ολοκληρωθούμε, αφού η «αγάπη» συνιστά την πληρότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και κατ’ επέκταση του πιθανού εαυτού μας.
Και η αλήθεια είναι πως όντως η «αγάπη» λειτουργεί με ακριβώς αυτόν τον τρόπο. Θα μπορούσε όμως αυτή η λογική να επιφέρει εξαιρετικά δυσμενείς συνέπειες στον άνθρωπο; Στο παρόν κείμενο θέλω να υποβάλω σε κριτική το σκεπτικό που διατύπωσα πιο πάνω, με σκοπό να αποκαλύψω τις δυσλειτουργικές διαστάσεις τις «αγάπης».
Η αφετηρία μας είναι μία πρόσφατη συζήτηση που είχα με μία φίλη μου, όπου καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η ερωτική αγάπη, ως επί το πλείστον, αποκτά μία διάσταση εξάρτησης και εθισμού, τα αποτελέσματα της οποίας πολλές φορές μπορούν να επιφέρουν συνέπειες ανάλογες με αυτές των «παραδοσιακών» εθισμών, π.χ. ναρκωτικά, τσιγάρο, ποτό, τζόγος κτλ. Ας το πούμε ευθέως: η αγάπη μπορεί να σου γ***σει την ψυχολογία και την ζωή σου, πόσο μάλλον όταν ο «έρωτάς» σου προβαίνει σε συμπεριφορές κακοποίησης, είτε μιλάμε για φυσική, ψυχολογική ή οικονομική κακοποίηση. Τα ζήσαμε όλοι, αν όχι προσωπικά, σίγουρα μέσα από τις εμπειρίες των άλλων. Δηλαδή, ο εθισμός σε ένα άλλο άτομο μπορεί να πάρει τόσο μεγάλη διάσταση που, ως αποτέλεσμα, ο ερωτευμένος αδυνατεί να απεξαρτηθεί από το άλλο άτομο, έστω και εάν υποφέρει—καμία διαφορά, δηλαδή, από ό,τι γίνεται με τις «παραδοσιακές» καταχρήσεις. Πώς εξηγείται τότε αυτή η δυσλειτουργική συμπεριφορά;
Ο αείμνηστος θεωρητικός Ζακ Λακάν θεωρούσε ότι η ανθρώπινη συνείδηση χαρακτηρίζεται από μία ουσιαστική έλλειψη, η οποία εκφράζεται σαν πόθος. Ο πόθος πηγάζει εξολοκλήρου από αυτήν την ουσιαστική έλλειψη, δηλαδή, από αυτό που δεν μπορούμε ποτέ να έχουμε: απόλυτη ικανοποίηση και πληρότητα ως άνθρωποι. Συνεπώς, ο πόθος είναι αυτό που δίνει στον άνθρωπο την ώθηση για οποιοδήποτε στόχο που μπορεί να οδηγήσει σε μερική ικανοποίηση: πόθος για οικονομική ευημερία, πόθος για καλύτερο κορμί, πόθος για σεξ, πόθος για αγάπη, και ούτω καθεξής. Χτίζοντας πάνω σε αυτή την λογική, προτείνω το εξής θεώρημα: η ψυχολογική εξάρτηση προκύπτει όταν ένας από τους πόθους μας, για οποιοδήποτε λόγο, αρχίζει να λειτουργά στην (υπό)συνείδησή μας ως υποκατάστατο της ολότητας μας. Γίνεται, δηλαδή, το άλφα και το ωμέγα της ύπαρξής μας. Σε μία προηγούμενη ανάρτηση διατύπωσα το θεώρημα πως, ο έρωτας συνιστά μία διαδικασία όπου το άλλο άτομο σταδιακά διεισδύει όλο και περισσότερο στη συνείδησή μας: το ταυτίζουμε με την επιβεβαίωση, τη στοργή, το σεξ, το σπίτι μας, τη διασκέδασή μας, την ασφάλειά μας κτλ. Η αρρωστημένη πτυχή του έρωτα βρίσκεται ένα σκαλί πιο πάνω, όπου το αντικείμενο του έρωτα παρουσιάζεται ως η ολότητα της ύπαρξης μας, διεισδύει, δηλαδή, εξουσιαστικά την συνείδηση μας. Εξού και οι συνήθεις χαριτωμένες εκφράσεις, όπως «είσαι τα πάντα για μένα», «είσαι το άλλο μου μισό» κτλ.
Πολύ σημαντικό είναι να τονίσουμε πως αυτές οι εκφράσεις, που αντικατοπτρίζουν πιο γενικές αντιλήψεις, παρουσιάζονται ως εντελώς αβλαβείς και ακίνδυνες, ενώ στην ουσία αποκρύβουν την σκοτεινή πτυχή του έρωτα που πολλές φορές «νομιμοποιεί» την εξάρτηση και ακόμη και την καταπίεση και την κακοποίηση του ατόμου. Αναρωτιέται κανείς εάν ο όρος «αγάπη» εν τέλει λειτουργεί, εν μέρει τουλάχιστον, ως ευφημισμός για την «εξάρτηση» και την «κατάχρηση». Όπως συναφώς δηλώνει κι ένα γνωστό τραγούδι του συρμού... Keep bleeding love.
Κοινωνιολογία στον Δρόμο - Street Sociology
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου