Κυπριακά Χριστουγεννιάτικα έθιμα

Κυπριακά λουκάνικα

Μέχρι πολύ πρόσφατα από το καλοκαίρι η κάθε οικογένεια στα χωριά της Κύπρου αγόραζε από ένα μικρό χοίρο τον οποίο έτρεφαν οι ίδιοι με βαλανίδια, τρεμίθια, αγριόχορτα, κριθάρι και νερό. Έτσι τα Χριστούγεννα ο χοίρος ήταν έτοιμος για σφαγή. 2-3 μέρες πριν τα Χριστούγεννα έσφαζαν τον χοίρο, τον καθάριζαν και τον έκοβαν σε κομμάτια. Άλλα κομμάτια τα έβαζαν στο κρασί, αφού πρώτα τους έβαζαν αλάτι, αρτισιά και κόλιανδρο. Με το χοιρινό αυτό κρέας κατασκεύαζαν ζαλατίνες, λούντζες, χοιρομέρια, παΐδες, τσιρίγκες και λουκάνικα. Αν ο καιρός ήταν βροχερός κρεμούσαν τα λουκάνικα και άλλα είδη ψιλά μέσα στην τσιμινιά (τζάκι) για να ψήνονται σιγά-σιγά, αν υπήρχε ηλιοφάνεια τα έβγαζαν έξω στον ήλιο. Για να μην τα πειράζουν οι καλικάντζαροι τους έβαζαν πάνω κλαδιά ελιάς.

Στόλισμα του Δέντρου

Στα παλαιότερα χρόνια κάθε οικογένεια έκοβε ένα πεύκο από το βουνό το οποίο έβαζαν σε μία γλάστρα με χώμα. Τη γλάστρα την τύλιγαν με αλουμινόχαρτο. Έβαζαν πάνω φούσκες, κουκουνάρια, «κουφέτες», βαμβάκι, μανταρίνια, έφτιαχναν μία κούκλα με ρούχα που ήταν ο Άγιος Βασίλης και με χαρτόνι έκαναν ένα αστέρι που το έβαζαν στην κορυφή του δέντρου. Τα παιδιά συνήθως έπαιρναν τις «κουφέτες» από το δέντρο και τις έτρωγαν.

Το ζύμωμα των χριστουγεννιάτικων ψωμιών

Την Παραμονή των Χριστουγέννων όλες οι νοικοκυρές ζυμώνουν και ψήνουν χριστόψωμα που στην κυπριακή διάλεκτο λέγονται «πίττες», «κουλλούρκα», «δακτυλιές» και «γρισταρκές» ανάλογα με το σχήμα και το ψήσιμό τους. Όλα αυτά τα είδη ψωμιού λέγονται σισαμωτά, γιατί είναι σκεπασμένα με σισάμι.

Το ψήσιμο των γλυκών

Την τελευταία εβδομάδα των Χριστουγέννων σε όλα  τα σπίτια φτιάχνονται και ψήνονται τα χριστουγεννιάτικα γλυκά όπως οι «κουραμπιέδες», τα «μελομακάρονα», το «χριστουγεννιάτικο γλύκισμα» και τα «σοκολατάκια».

Το τραπέζι του Αϊ-Βασίλη

Την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς η οικογένεια στρώνει το τραπέζι που «θα φιλοξενήσει» τον Αϊ-Βασίλη. Πάνω στο τραπέζι οι νοικοκυρές τοποθετούν τη βασιλόπιτα, κόλλυβα, ένα αναμμένο κερί, ένα ποτήρι κρασί και το πορτοφόλι του πατέρα για να έρθει ο Άγιος  να φάει, να πιει και να τα ευλογήσει. Τα μικρά παιδιά προσπαθούν να μην αποκοιμηθούν για να μπορέσουν να δουν τον Άγιο που θα επισκεφτεί το σπίτι αργά το βράδυ της Παραμονής. Τα ματάκια όμως κουράζονται και τα παιδάκια αποκοιμιούνται.

Το έθιμο της ελιάς

Ένα άλλο έθιμο που σώζεται μέχρι τις μέρες μας και που σχετίζεται με την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς είναι το έθιμο της ελιάς. Όλη η οικογένεια μαζεύεται γύρω από το τζάκι και μικροί μεγάλοι ρίχνουν φύλλα χλωρής ελιάς στη φωτιά για να μαντέψουν αν κάποια πρόσωπα τους αγαπούν. Την ώρα που ρίχνουν την ελιά στα κάρβουνα λένε τα παρακάτω λόγια:

« Αϊ-Βασίλη  βασιλιά, δείξε τζιαι φανέρωσε αν μ’ αγαπά ο  ................ »

Αν  το φύλλο της ελιάς πεταχτεί με κρότο,  σημαίνει πως μας αγαπά το πρόσωπο που βάλαμε στο μυαλό μας κι έτσι όλοι  χαιρόμαστε. Αν δεν ακουστεί κανένας κρότος και η ελιά καεί, τότε συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

Το κόψιμο της βασιλόπιτας

 Μόλις τελειώσει η πρωτοχρονιάτικη λειτουργία, επιστρέφουμε στο σπίτι, όπου κόβουμε την πατροπαράδοτη βασιλόπιτα. Το πρώτο κομμάτι το προσφέρουμε στο Χριστό, το δεύτερο στους φτωχούς ανθρώπους, το τρίτο στο νοικοκύρη και τα υπόλοιπα μοιράζονται σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Τα παιδιά αγωνιούν για το ποιος θα βρει το κρυμμένο νόμισμα, γιατί όποιος το βρει θα είναι τυχερός όλη τη χρονιά. Κατά το μεσημέρι μαζευόμαστε πάλι όλοι οι συγγενείς για το πρωτοχρονιάτικο γλέντι.

Το έθιμο της πουλουστρίνας

Για τα Φώτα ο λαός πιστεύει πως είναι η μέρα που φεύγουν οριστικά  οι καλικάντζαροι, γιατί φοβούνται την αγιαστούρα του παπά. Ο τρόμος τους αρχίζει από την Παραμονή των Φώτων που γίνεται ο μικρός αγιασμός των παπάδων. Γι αυτό και το έθιμο του λαού λέει:

«Στις πέντε του Γενάρη

Φεύγουν οι καλικαντζάροι»

Αλλά ο μεγάλος τους τρόμος είναι τα Φώτα. Εκείνα τους διώχνουν ολότελα.

Φεύγουν τότε λέγοντας:

«Φεύγετε να φεύγουμε

κι έφτασε ο τουρλόπαπας

με την αγιαστούρα του

και με τη βρεχτούρα του...»

Τα δώρα του Άη Βασίλη
Τα παιδιά στέλνουν πολύ νωρίς το γράμμα τους στον Άγιο Βασίλη για να ζητήσουν το δώρο τους. Το βράδυ των Χριστουγέννων ξέρουν ότι θα κοιμηθούν και το πρωί θα ξυπνήσουν για να βρουν τα δώρα τους κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Όμως πριν πάνε για ύπνο του αφήνουν και κάτι για να τον ξεκουράσουν συνήθως στο τζάκι, αν υπάρχει μέσα στο σπίτι. Επίσης, του βάζουν ένα ποτήρι κρασί και λίγα μεζεδάκια. Ίσως χαλούμι και λούντζα. Κρεμάνε και κάλτσες μέσα στις οποίες ο Άγιος Βασίλης τους αφήνει λεφτά.